www.senolosgb.com.tr

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) kavramı; çalışanların fiziksel, zihinsel ve sosyal açıdan güvenli bir ortamda görev yapmasını, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesini, üretimin kesintisiz ve verimli şekilde devam etmesini hedefler. Türkiye’de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile tüm işyerleri için asgari İSG şartları yasal zorunluluk haline getirilmiştir. Bu kapsamda 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işletmeler dâhil olmak üzere her işveren; risk değerlendirmesi yapmak, acil durum planları hazırlamak, çalışanlara sağlık gözetimi ve eğitim sağlamak, bir OSGB (Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi) veya uzman kişi/işyeri hekimi ile hizmet sözleşmesi imzalamak zorundadır.

OSGB nedir? 6331 sayılı Kanun’a göre “İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere Sağlık Bakanlığı’ndan ruhsat almış, en az bir iş güvenliği uzmanı ve bir işyeri hekimi ile çalışan ortak sağlık ve güvenlik birimidir.” OSGB’ler; risk analizi, güvenlik kültürü eğitimleri, kişisel koruyucu donanım (KKD) seçimi, makine emniyet kontrolü, ergonomi değerlendirmesi, yangın ve deprem tatbikatları gibi birçok alanda teknik destek sunar. Ayrıca kaza-kök neden analizi, yıllık İSG hedefleri ve performans göstergelerinin belirlenmesi gibi süreçlerde danışmanlık vererek KVKK (Kaza ve Vaka Kontrol Kurulu) toplantılarına katılım sağlar.

İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirme süreci: İşveren, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın “e-İSG” sistemine giriş yaparak işyeri tehlike sınıfına göre ihtiyaç duyulan uzman/hekim sayısını ve hizmet süresini hesaplar. Ardından yetki belgesi olan uzman ve hekimlerle sözleşme imzalayarak hizmeti başlatır. Bu kişiler işyerinde yaptıkları her tespiti “İSG-KATİP” sistemine girip, eksiklikler için süre vererek kapatma süreci yürütür. Denetimlerde uygunluk sağlanmazsa idarî para cezaları devreye girer.

İş sağlığı ve güvenliği kültürünün oluşması: Yalnızca yasal zorunluluklarla sınırlı kalmayan, çalışanların “önlem alma alışkanlığı” kazandığı, üst yönetimin İSG’yi “bir maliyet değil, sürdürülebilir rekabet unsuru” olarak gördüğü sistemler başarılı olur. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) verilerine göre her yıl 2,78 milyon kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle hayatını kaybetmekte; bu kayıpların %70’inden fazlası önlenebilir niteliktedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2022 verilerine göre ülkemizde 1.235 ölümlü iş kazası yaşanmış; bu kazaların %42’si “düşme”, %18’i “ezilme/çarpmadır”. Kaza maliyetleri ise SGK raporlarına göre yıllık yaklaşık 20 milyar TL’ye ulaşmaktadır.

İş sağlığı ve güvenliğinde dijitalleşme: Günümüzde yapay zekâ destekli kamera sistemleri, sensör tabanlı gaz–ısı–gürültü ölçüm cihazları, mobil denetim uygulamaları ve sanal gerçeklik (VR) ile acil durum tatbikatları yaygınlaşmaktadır. Bunlar; riskleri gerçek zamanlı tespit etme, eğitim maliyetlerini düşürme ve veri analitiği ile öngörü sağlama avantajı sunar. Ayrıca ISO 45001:2018 standardı, kuruluşların İSG performansını sürekli iyileştirmek için uluslararası bir çerçeve çizer; entegre yönetim sistemleriyle kalite (ISO 9001) ve çevre (ISO 14001) standartlarıyla birlikte uygulanabilir.

KOBİ’ler için pratik öneriler:
1) Tehlike sınıfınızı belirleyin: Az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıflar için uzman/hekim hizmet süreleri farklıdır.
2) İSG küçük grup ekipleri kurun: Her departmandan gönüllü “İSG temsilcileri” çalışan katılımını artırır.
3) 5S uygulaması yapın: Sıralama, Düzenleme, Temizlik, Standardizasyon ve Disiplin adımlarıyla kaza riskini %30’a kadar azaltabilirsiniz.
4) Düzenli eğitim ve tatbikat planlayın: Özellikle yangın, elektrik, kimyasal dökülme ve tahliye senaryoları için yılda en az iki kez tatbikat zorunludur.
5) Kişisel koruyucu donanımı doğru seçin: EN 166 standardına uygun gözlük, EN 388 eldiven, EN ISO 20345 ayakkabı gibi belgeli ürünler kullanın.
6) Kaza sonrası “5 Neden” analizi yapın: Sorunun kök nedenini bulmak için ardışık “neden?” sorusu sorun; tekrarını engelleyin.

İş sağlığı ve güvenliği, sadece bir uzmanlık alanı değil; aynı zamanda insan yaşamına verilen değerin göstergesidir. Yasal gereklilikleri yerine getirmek, kazaları sıfıra indirmek için atılacak ilk adımdır. Bunun ötesinde, çalışanların “Güvenle eve dönme” bilinciyle işbaşı yaptığı, proaktif risk yönetiminin kültürleştiği ortaklar, hem maddi hem manevi kazanımlar elde eder.